NARODNO POZORIŠTE je nastojanjem Deoničarskog društva, osnovanog 1877, izgrađeno i svečano otvoreno 25.11.1882. Inače, somborska pozorišna tradicija seže, po zapisima fra Bone Mihalovića, od 1779. kada je franjevac Gerard Boda sa svojim učenicima izveo pozorišni komad. No, pre ovog događaja je verovatno, a nakon toga je i zapisano, da su ovde gostovale mađarske, nemačke i srpske (najviše novosadske) putujuće pozorišne trupe, te je 1813, pored drugih, zabeležena i zabrana izvođenja komada „Crni Đorđe“ o Prvom srpskom ustanku. Današnje, profesionalno, Narodno pozorište postoji od 1946. od kada je izvelo preko 500 premijera i više hiljada predstava, uvrstivši se, atraktivnim repertoarom, umetničkim dosezima i visokim nagradama, među vodeće kuće u zemlji.
Još:
Tradicija somborskog pozorišnog pokreta je i u temeljima svesrpskog teatra, preko dela Atanasija Nikolića, pisca tekstova i osnivača prvog srpskog profesionalnog pozorišta u Beogradu „Na Đumruku“; Josifa Šlezingera, kompozitora i dirigenta, začetnika građanske muzičke kulture i aranžera scenske muzike u Srba i Jovana Đorđevića, pisca srpske Himne „Bože pravde“, osnivača Društva srpskog pozorišta 1850. u Somboru, Srpskog narodnog pozorišta 1861. u Novom Sadu i Narodnog pozorišta u Beogradu 1868, u koje je iz Sombora doveo Milku Grgurovu „srpsku Saru Bernar“. Govoreći o pozorišnoj zgradi recimo da je ona, ukidanjem Akcionarskog društva 1887. u vlasništvu Magistrata grada, kao i to da je u njoj od 1906. prikazivao prve filmove Somborac Ernest Bošnjak, štampar i pečatorezac, filmski producent, reditelj i snimatelj koji je prvi u bivšoj Jugoslaviji primenio novinu „švenk“, pokretnu kameru.
Arhitektura
Za izgradnju pozorišne zgrade konkurisalo je deset projekata. Odabran je projekat arhitekte Adolfa Vajta, po kome je izgradnja započeta marta 1882, a završena novembra 1882. Pozorište je tada imalo ukupno 333 sedišta i 24 lože u prizemlju i na galeriji. Primenom na fasadi dorskih, jonskih i toskanskih elemenata postignuto jedinstvo izraza u stilu klasicizma, a primenom dekorativne rustike na prizemlju, arhitektura zgrade dobila je i eklektičko obeležje. Fasada prema trgu bila je asimetrična sa izrazito naglašenim, visokim središnim pročeljem koji se na krovu završava sa trouglastim timpanonom, ispod koga su na krajevima dva toskanska i dva jonska pilastera. Iznad glavnog ulaza nalazila se konzolna čelična nastrešnica pokrivena staklom. Na spratu fasade, između prozora su udvojeni dorski pilastereri. Posle sto godina od izgradnje, urađena je velika rekonstrukcija i adaptacija kompletne zgrade, koja je završena 1981. prema projektu arhitekte Sante Krdžić Crkvenjakov iz Sombora. Kod obnove u osnovi zadržana je koncepcija izvorne arhitekture Adolfa Vajta. Na levoj strani, prema Evangelističkoj crkvi dograđen je spratni aneks za tehnički blok sa poslovnim ulazom. Umesto prvobitne konzolne nadstrešnice sagrađen je trem sa osam dorskih stubova i balkonom u visini sprata, ograđen metalnom stilskom ogradom. Otvori na fasadi prizemlja su izmenjeni. Na mestima nekadašnjih prozora u prizemlju izvedeni su široki portali. Dogradnjom i prepravkom, glavna fasada je simetrično oblikovana. Obnovljeni su enterijeri prostorija, posebno hola i sale. Po dubini povećana je bina, postavljena su nova sedišta, izvedena nova scenska tehnika i druga instalacija. Pozorište sada ima 320 sedišta i 19 loža. Za uspešno projektno rešenje rekonstrukcije, na tradicionalnom Devetom salonu arhitekture u Muzeju primenjene umetnosti u Beogradu, 2. februara 1983. arhitekta Santa Krdžić Crkvenjakov dobila je Specijalnau nagradu salona. Obnova i rekonsrtukcija nije narušila prvobitnu arhitekturu objekta, njenu lepotu i duh iz vremena kada je pozorište izgrađeno.
Tekst: Milan Vojnović i Sima Jančić
Izvor: mojsombor.org
