AUTOR: MILAN STEPANOVIĆ | Izvor: www.nationalgeographic.rs
Veliki bački kanal je deo sistema Dunav-Tisa-Dunav i povezuje Dunav kod Bezdana sa Tisom kod Bečeja, a prva zamisao o izgradnji kanala seže čak do 1768. godine
Prvu zamisao o spajanju reke Mostonge kod Sombora sa Dunavom putem kanala, imao je somborski senator i gradonačelnik Josip Joza Marković još 1768. godine. Četvrt veka kasnije, početkom maja 1793. godine, po planovima i pod rukovodstvom inženjera Jožefa Kiša, počelo je iskopavanje budućeg kanala dužine 110 km, koji je spajao Dunav i Tisu, od Bačkog Monoštora do Bačkog Gradišta (60 godina kasnije, nakon promene toka Dunava, ulaz u kanal je premešten na Dunav kod Bezdana, a u Tisu se ulivao kod Bečeja). Vodeni put time je bio skraćen za 158 kilometara, putovanje nizvodno je skraćeno za deset, a uzvodno za 20 dana.
Ekološka katastrofa u Srbobranu: Zagađenje Velikog bačkog kanala
Izgradnja kanala predstavljala je najveći graditeljski poduhvat svog vremena u Evropi, a na iskopu je stalno radilo između dve i četiri hiljade radnika. Prokopavanje je, posebno pored Sombora, naišlo na velike teškoće zbog podvodnog terena. Za deo trase kanala kraj Sombora korišćeno je i staro korito reke Mostonge, koje je bilo dubine od četiri do šest metara. Država je izgradnju i eksploataciju kanala prepustila privatnoj privilegovanoj akcionarskoj kompaniji. Troškovi izgradnje uskoro su znatno premašili prvobitne planove, pa je rukovodilac projekta inž. Kiš smenjen sa dužnosti 1797. godine (do kraja izgradnje iznosili su preko tri miliona forinti). Posle devet godina od početka izgradnje kanal je predat na upotrebu početkom maja 1802. godine, a austrijski car Franc I, čije ime je kanal nosio, obišao ga je pet godina kasnije (1807), ukrcavši se na okićenu lađu u Somboru, koja ga je kanalom prevezla do Vrbasa.
Foto: MILAN STEPANOVIĆ
Sedamdesetih godina XIX veka Francov kanal je ustupljen, na period od 75 godina, londonskom akcionarskom društvu NJythes & Longridge, a 28% ukupne vrednosti akcija pripalo je austrijskim deoničarima. U narednih pet godina kanal je potpuno obnovljen (korito je produbljeno celim tokom), a izgrađen je i nov kanal za dovođenje vode, istih dimenzija, dužine 47 kilometara, od Baje do Bezdana, gde je spojen sa Francovim kanalom. Od Malog Stapara izgrađen je i krak Francovog kanala do Novog Sada, dužine 69 kilometara, koji je bio namenjen prvenstveno navodnjavanju velikih celina državnog zemljišta.
Mostonga kod Sombora, reka koja nestaje
Prokopavanje kanala imalo je za celu Bačku nemerljiv značaj (isušivanje podvodnih terena, razvoj trgovine, nestanak malaričnih oboljenja). Prema podatku iz 1913. g. kanalom su tokom te godine plovile 4.184 lađe, kojima je prenesen teret od 432.196 tona razne robe. Kanal je posle I svetskog rata nosio ime kralja Petra I, a nakon II svetskog rata zvaničan naziv mu je Veliki bački kanal.
POGLEDAJTE I KRATAK VIDEO O SOMBORSKIM MOSTOVIMA
AUTOR: MILAN STEPANOVIĆ | Izvor: www.nationalgeographic.rs
